Wat mij betreft een mooi nieuw boek van Leike van Oss en Jaap van 't Hek, getiteld: 'Onderweg'. Dit boek stond dit jaar op de shortlist van het Managementboek van het jaar en is onlangs ook managementboek van het jaar geworden van de Orde voor Organisatie Adviseurs. 
Het gaat over het pragmatisch vermogen van de mensen in de organisatie zelf en hoe je van daaruit komt van de abstracties van de geplande verandering naar het daadwerkelijk anders handelen van mensen in hun eigen werkpraktijk. Over het aanleren van nieuw gedrag en afleren van gewoonten en gebruiken die lange tijd functioneel waren.
Ook de rol van de leidinggevende komt aan bod. Sommige managers doen aan 'veranderbestellingen'; ze bestellen een verandering en willen deze als consument kunnen afnemen en worden daarmee een soort 'veranderconsumenten'. Tenders of aanbestedingen rondom verandertrajecten zijn hiervan voorbeelden, maar ook stuurgroepen rondom planned change. De opdrachtgever van de verandering plaatst zichzelf daarmee al het ware buiten de verandering en ook de relatie opdrachtgever-veranderaar blijft daarmee buiten beeld. 
Verandering vraagt om engagement van de manager en de veranderaar en ook naar jezelf durven en willen kijken, om participeren waar het moeilijk wordt en van daaruit pragmatische keuzes maken. Zo kom je als manager van 'loslaten' naar 'anders vastpakken'. 
Hoewel de inhoud van het boek in eerste instantie een pleidooi lijkt voor het uit zichzelf organisch veranderen, is dat zeker niet zo. Men kiest wel degelijk voor het maken van een veranderplan als middel om kader en richting te geven, om de veranderambitie te verhelderen en te delen, maar ook om de pragmatische invloed tijdens het veranderproces vorm te geven, als interventieleidraad. Bovendien "heb je met een plan iets om van af te wijken" als dat nodig blijkt. 

In de laatste uitgave van Management & Consulting (M&C, 2-2015) heeft een werkgroep van de Raad voor Organisatie Adviseurs (ROA) zich gebogen over de moderne, gezonde en lerende onderwijsorganisatie van de toekomst. Het onderwijs moet in een tijd van bezuinigen van goed naar excellent. Vanuit mijn ervaring in de zorgsector zie ik in deze analyse veel meer overeenkomsten dan verschillen met de ontwikkelingen in de zorg. De werkgroep schrijft in termen van principes en aan bouwstenen daarover: 

• Weg van het Tayloriaanse systeem van 'geslotenheid, van 'one size fits all' en van vaste patronen.
• Een integrale veranderaanpak van binnenuit, op het niveau van leerkrachten, teams, management en bestuur.
• Weg van de sturingswaan van bovenaf en van buitenaf, weer opnieuw uitgaan van vertrouwen in de professional.
• Hanteer een helder en eenvoudig toekomstbeeld (over talentontwikkeling, maatwerk en continu gezamenlijk verbeteren van de dagelijkse onderwijspraktijk).
• Werk gedisciplineerd aan verandering en neem daarvoor de tijd.
• Focus op het primaire proces. 
• Massamaatwerk, maatwerk per individu, efficiëntie naar het grote geheel.
• Lerende cultuur, vanuit passie van de professional, kritische reflectie en elke dag een stukje beter.
• Samenwerking met de omgeving (ouders, wijk, gemeente, bedrijfsleven etc.). 
• Moderne leermiddelen.

Volgens de werkgroep richten een aantal initiatieven zich op enkele van de genoemde bouwstenen, terwijl het beter zou zijn om te kiezen voor een integrale benadering via alle bouwstenen. 
De kern van het verhaal en de parallel met de zorgsector zie ik in de verandering van onderop, vanuit het bouwen aan vertrouwen in de professional en in een aanpak vanuit verschillende bouwstenen tegelijkertijd in co-creatie tussen de partijen. Want of je nu spreekt over onderwijs of over zorg, het gaat in beide sectoren in de kern om mensenwerk, dus ook in de veranderaanpak zal de focus daarop moeten liggen.